Мемлекеттік қаржы институты тиімді бола ала ма? Қазақстанда мұндай құрылымдардың жұмысы, әсіресе аграрлық сектордағы әлсін-әлсін күмән туғызуда. Алайда әзірше "ҚазАгро" Ұлттық басқарушы холдингінің құрамына кіретін құрылымдар ауыл шаруашылығы өндірушілері үшін қаржыландырудың негізгі көзі болып қалуда.

Аграрлық қаржыландыру нарығындағы ең белсенді ойыншылардың бірі  - "Аграрлық несие корпорациясы" АҚ. Компания 2001 жылы құрылған және бүгінгі күні агроөнеркәсіп кешенін дамыту саласында өз қызметін жүзеге асыратын ірі қаржы институты болып табылады. АНК Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017 - 2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде айқындалған ауыл шаруашылығы өндірісін дамытудың басым бағыттары бойынша кредит беру бағдарламаларын жүзеге асырады.

Корпорацияның миссиясы жеке қаржы институттарын тарту және АӨК субъектілерінің құзыретін арттыру арқылы қаржыландырудың қолжетімді және тиімді жүйесін қалыптастыру жолымен елдің агроөнеркәсіптік кешенін тұрақты дамытуға көмек көрсету болып айқындалған.

Ең басты мәселе - осы миссияны орындауға Корпорацияның қаншалықты шамасы келетінінде.  Егер Холдинг өзінің еншілес компанияларын қаржыландыру бойынша талдау жүргізсе, онда соңғы жылдары Аграрлық кредиттік корпорацияда қаржыландыру өскенін көруге болады.

2016 жылы "ҚазАгро" еншілес компанияларын қаржыландырудың жалпы көлемі 224,3 млрд теңгені құрады, оның ішінде АНК – 122,2 млрд теңге немесе 55%. 2017 жылы қаржыландырудың жалпы сомасы 245,7 млрд теңгеге дейін өсті, оның 153,49 млрд теңгесі немесе 63% - ы АНК үлесіне тиді. 2018 жылы холдинг өзінің еншілес компанияларын 385,2 млрд теңгеге қаржыландырды, оның ішінде 258,7 млрд теңгесі  (68%) АНК-ға жіберілді.

Осы салымдардың нәтижесі қандай? Бүгінде Аграрлық несие корпорациясында Қазақстанның барлық облыстары бойынша 16 филиал және 1 өкілдік жұмыс істейді. Жалпы, 2001 жылдан бастап Корпорацияның қолдауымен елде 20 мыңнан астам ауыл шаруашылығы өнімін 157 ауылдық ауданда біріктірген 203 несие серіктестігі құрылды. 17 жыл ішінде несие серіктестіктері арқылы фермерлерге 381, 7 млрд теңге сомасына 51,5 мың несие берілді.

Қазіргі таңда АНК тиісті лицензия негізінде банктік қарыз операцияларын жүзеге асыру; кредит беру жолымен ауыл шаруашылығы секторын қолдау жөніндегі бағдарламаларды іске асыруға қатысу; отандық және шетелдік инвестицияларды тарту; агроөнеркәсіптік кешендегі инвестициялық жобаларды әзірлеуге және іске асыруға қатысу; қаржы институттарын қорландыру сияқты бағыттар бойынша жұмыс істейді.

Осы бағыттардың әрқайсысы-еліміздің агроөнеркәсіп кешенінің әр түрлі сегменттерінде жұмыс істейтін нақты кәсіпорындар мен өндірушілер. Егер "ҚазАгро" холдингіне кіретін компаниялар жұмысының нәтижелеріне қарасақ, көрініс осындай. Мысалы, 12 жыл ішінде Холдингтің еншілес компаниялары 142 га жылыжайды қаржыландырды. Тек 2 жыл ішінде АҚҚ арқылы 40 га өнеркәсіптік жылыжайлар қаржыландырылды, тағы да 6 жоба қаралу үстінде. Бұдан басқа, соңғы екі жылда, яғни корпорацияның өзін қаржыландыруы айтарлықтай артқан кезеңде, АНК мың гектардан астам өнімді бақтарды құруға қаражат салды.

Корпорация мал шаруашылығын дамыту бағдарламасын іске асыру бойынша негізгі операторлардың бірі болғандықтан, АӨК осы секторындағы жобаларды қаржыландыруға үлкен көңіл бөлінеді. Осылайша, соңғы екі жылда Корпорация бөлген қаражатқа жалпы қуаты 9,5 мың бас сүт-тауарлы фермалары, қуаттылығы 48,1 мың тонна құс фабрикалары, жалпы қуаты 104,1 мың тонна құрама жем зауыттары құрылды. "ҚазАгро" Холдингінің есептеріне сәйкес, бұл көрсеткіштер Холдингтің барлық еншілес компаниялары 12 жыл ішінде қаржыландырған жобалардың жартысына тең.

Бүгінгі күні АНК қаржылық көрсеткіштері  - меншікті капиталы 153 млрд теңгеге, активтері 438 млрд теңгеге, қарыздық портфельі - 372 млрд теңгеге бағаланады.

2018 жылдан бастап Корпорация 2026 жылға дейін бекітілген жаңа Даму стратегиясы бойынша жұмыс істейді. АӨК дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған жаңа мемлекеттік бағдарламасы негізінде құрылған стратегия жедел қызметті жетілдірумен қатар қаржы институттарымен әріптестікті дамытуды және тікелей емес қаржыландыру үлесін арттыруды көздейді. Мұндай тәсіл шағын және орта бизнес секторын әртүрлі кредиттік өнімдермен барынша қамту үшін нарықтық саралаудың  нақты саясатын жүргізуге мүмкіндік беруге тиіс.

Стратегия қаржы институттарын қорландыру, қарыздарды біріктіру, халықаралық қаржы ұйымдарынан қаражат тарту үшін корпорацияға ішінара кепілдік беру сияқты инвестициялық бастамаларды қаржыландырудың түрлі құралдарын енгізу жолымен АӨК субъектілерін қолдауды ұсынады. Сонымен қатар корпорация стартап-жобаларды несиелеу құралын пайдалану мүмкіндігін бағалау бойынша жұмыс жүргізуді жоспарлап отыр.

Жаңа стратегияны енгізу нәтижелерін бағалауға болады. АНК қызметін талдауға сәйкес, 2018 жылы корпорация жалпы 259 млрд теңгеге 7 390 қарыз алушыны қаржыландырды, оның ішінде қаржы институттары арқылы – 6 685 қарыз алушыны жалпы сомасы 132,3 млрд теңгеге қаржыландырды. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерді несиелендірудің ең үлкен көлемі кредиттік серіктестіктер арқылы өтеді (75 млрд теңге сомасына 5 786 қарыз алушы). Жалпы, НС саны жыл сайын артып келеді, бұл институционалдық дамуды білдіреді. Сонымен қатар, екінші деңгейлі банктер арқылы (36 млрд теңге сомасына 69 қарыз алушы). Несиелердің ең аз сомасы микроқаржы ұйымдары арқылы берілді - 5 млрд теңге 808 қарыз алушыға.

Тұтастай алғанда, Корпорация қаражаты есебінен ауыл шаруашылығы өндірушілері кредиттеудің жеті мамандандырылған бағдарламасы бойынша қаржыландырылады: "Сыбаға" етті мал шаруашылығын дамыту, "Қең дала" көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын жүргізу; "Іскер" жаппай кәсіпкерлікті дамыту; "Агроэкспорт" экспорттық әлеуеті бар жобаларды дамыту; "Агротехника" ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдықтарын сатып алу; Ұлттық қор қаражаты есебінен инвестициялық бағыттарды Кредиттеу; "Агротехника" ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу; "Агротехник"; негізгі құралдарды сатып алуға, құрылыс-монтаждау жұмыстарына, оның ішінде жаңғыртуды/қайта жаңартуды, айналым қаражатын толықтыруды көздейтін "Агробизнес" әмбебап кредиттік өнімі.

Бүгінде компания ашық және анық болып келеді. Тіпті АНК дәстүрлі жылдық есебі компанияның операциялық және қаржылық қызметінің негізгі қорытындыларын ғана емес, сонымен қатар Компанияның корпоративтік басқаруы туралы, Директорлар кеңесі мен басқарманың қызметі туралы ақпаратты да көрсетеді, тәуекелдерді басқару мәселелерін, тіпті әлеуметтік саясатты да ашады.

Мәселен, соңғы екі жылдың есептеріне кадрлық және әлеуметтік саясат бойынша бөлімдер енгізілген, саладағы макроэкономикалық жағдайды талдау және саланы дамытудың  болашағын  болжамдық бағалау енгізілген. Есептердің жеке бөлімі корпорацияның даму стратегиясына арналған және негізгі міндеттер туралы ақпаратты ғана емес, қызметтің негізгі көрсеткіштері бойынша талдауды қамтиды, бұл компания жұмысының прогресін бағалауға мүмкіндік береді.

Сондай-ақ жылдық есепте тәуекел-менеджмент жүйесінің жұмысы көрсетілген, негізгі тәуекелдердің әсер ету дәрежесі және олардың туындау ықтималдығы көрсетілген тәуекелдер картасы ұсынылған, сондай-ақ есепті жылдағы нақты тәуекел аймақтарын басқару жөніндегі жұмыс егжей-тегжейлі ашылған. Мұндай есептілік форматы - қазақстандық квазисектор компаниялары үшін әлі де сиректік, бірақ соның арқасында Корпорация өзінің қолданыстағы және болашақ клиенттері үшін толық ашық және әркім оның дамуы мен тиімділігін дербес бағалай алады.